Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom, wraz z Fundacją Res Humanae, po raz kolejny zorganizowało międzynarodową konferencję poświęconą wielowymiarowej problematyce uzależnień behawioralnych z perspektywy najnowszych osiągnięć naukowych, polityki oraz praktycznych doświadczeń.
Nowe technologie wśród dzieci i młodzieży
Podczas konferencji dużo uwagi poświęcono korzystaniu z nowych technologii, szczególnie przez dzieci i młodzież.
Zobacz również
– Liczne badania pokazują, że poza niewątpliwymi korzyściami, które wniosły w nasze życie nowe technologie, niosą one ze sobą również pewne ryzyka. Pojawia się ono przy nadmiernym korzystaniu zwiększając niebezpieczeństwo powstania wielu szkód dla zdrowia psychicznego i somatycznego. Mówimy wówczas o problemowym korzystaniu z mediów społecznościowych, nowych technologii, które w konsekwencji prowadzą do uzależnienia, co obserwujemy np. w obszarze gier on line i offline – mówi dr Bogusława Bukowska, dyrektor Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom.
Wyjaśniła, że uzależnienia behawioralne dotyczą zachowań, które w normalnych warunkach mogą być neutralne albo nawet pożyteczne, ale w pewnym momencie zaczynają wymykać się spod kontroli.
– Mówimy tu głównie o nadmiernym korzystaniu z internetu i mediów społecznościowych czy kompulsywnym graniu w gry komputerowe, bowiem to właśnie te zachowania, jak wskazują badania, najczęściej dotykają młodych ludzi – dodaje, wskazując także, że wirtualna rzeczywistość i media społecznościowe zaczynają dominować w życiu młodego człowieka, ograniczając jego wolność, niszcząc relacje, odbierając zdrowie psychiczne i fizyczne.
#PrzeglądTygodnia [09-15.09.2025]: minimalizm w kampanii OOH Braci Sadowników, fundacja Igi Świątek, Grupa Arche na rzecz demografii
Według dyrektor Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom młody wiek to okres kształtowania osobowości, poszukiwania tożsamości i swojego miejsca w świecie oraz słabo jeszcze wykształconych mechanizmów samokontroli, dlatego właśnie dzieci i nastolatki są szczególnie podatni na mechanizmy nagrody, jakie dają im media społecznościowe, gry czy aktywności cyfrowe.
Słuchaj podcastu NowyMarketing
Konsekwencje zdrowotne
Jeśli chodzi o konsekwencje w obszarze zdrowotnym – pojawia się zmęczenie, rozdrażnienie, problemy z koncentracją uwagi i ze snem, bóle głowy, nadwaga lub niedożywienie, zaburzenia lękowe i depresyjne.
– Dalej mamy konsekwencje w obszarze społecznym, gdzie obserwujemy wycofanie się z życia rodzinnego, izolację od kontaktów z rówieśnikami, stopniową utratę umiejętności budowania relacji w świecie realnym. Nie brakuje konsekwencji edukacyjnych, bo następuje spadek wyników w nauce, trudności z koncentracją czy rezygnacja z aktywności rozwijających. I na koniec: konsekwencje emocjonalne, bo pojawiają się wahania nastroju, może wystąpić poczucie pustki i osamotnienia, zachowania agresywne czy uzależnienie od opinii innych osób – uzupełnia ekspertka.
Co najbardziej dramatyczne to fakt, że tego rodzaju uzależnienia behawioralne zabierają dzieciństwo, czyli czas, w którym mali ludzie powinni odkrywać, szukać swoich pasji, radości, budować relacje. Tymczasem ich życie staje się „dawkowaniem bodźców”.
Polskie badania
O początkach problemowego korzystania z urządzeń mobilnych przez małe dzieci dyskutowali podczas jednej z sesji konferencji badacze m.in. z Polski, Węgier i z Korei Południowej. W trakcie wydarzenia przedstawiono wyniki badań na temat używania ekranów przez dzieci w wieku przedszkolnym, w ramach projektu badawczego „Brzdąc w sieci”.
– Już w 2020 r. ustalono, że większość polskich dzieci w wieku przedszkolnym korzysta z urządzeń ekranowych, często dłużej niż zalecana jedna godzina dziennie. Badania wskazują, że częste korzystanie jest powiązane z osłabieniem funkcji wykonawczych takich jak: pamięć, koncentracja czy hamowanie reakcji. Może to prowadzić do problemowego używania, przypominającego uzależnienie – mówi dr Magdalena Rowicka z Akademii Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej w Warszawie.
Zaskoczeniem dla badaczy było stwierdzenie, że negatywne skutki ma również korzystanie z aplikacji edukacyjnych, ponieważ część z nich nie spełnia walorów naukowych, a utrwala schemat szybkiego nagradzania.
Dr Rowicka wskazała, że czynniki prowadzące do problemowego używania urządzeń mobilnych to:
- temperament dziecka,
- stres rodzicielski,
- wzorce korzystania z mediów przez rodziców.
Podkreślono jednocześnie, że znajomość rekomendacji WHO i towarzystw pediatrycznych nie jest wcale niska. Potrzebna jest jednak dalsza edukacja rodziców, wspieranie ich w radzeniu sobie ze stresem oraz większa odpowiedzialność przemysłu IT, zwłaszcza producentów gier dla dzieci, które reklamują je jako edukacyjne.
Maciej Barański, doktorant Instytutu Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego omówił również wyniki badań nad związkiem samotności i problemowego używania internetu wśród młodych dorosłych w Polsce. W badaniu przekrojowym pod kierownictwem prof. Ryszarda Poprawy wzięło udział ponad 2100 osób w wieku 13-20 lat, a w badaniu podłużnym – 350 osób.
– Analizy wykazały, że wszystkie typy samotności istotnie korelują z problemowym używaniem internetu, niezależnie od płci i cech osobowości. Najsilniej łączyły się samotność rodzinna i romantyczna, w których internet bywa używany kompensacyjnie, jako przestrzeń do kreowania atrakcyjniejszego wizerunku i zastępowania brakujących relacji – powiedział.
Dodał także, że samotność społeczna wiązała się z innymi mechanizmami. Badanie podłużne wykazało, że to raczej nadmierne używanie internetu pogłębiało późniejszą samotność rodzinną. To uczucie może być arówno przyczyną, jak i skutkiem nadmiernej aktywności online.
Uczestnicy debaty nie mieli wątpliwości, że to, w jaki sposób dziecko będzie korzystało ze smartfona czy laptopa, zależy od rodziców. Nawyki korzystania z tych urządzeń kształtują się przede wszystkim w wieku przedszkolnym, dlatego tak ważne jest, aby od samego początku rodzice zadbali o rozsądne zasady używania tych urządzeń i kształtowali higienę cyfrową.
Badania zagraniczne
Prof. Attila Szabo z Uniwersytetu ELTE Eötvös Loránd w Budapeszcie zaprezentował także wyniki badań nad problemowym używaniem smartfonów przez małe dzieci. Zwrócił uwagę, że nie sam telefon jest źródłem uzależnienia, lecz aplikacje, które potrafią być projektowane w sposób silnie uzależniający.
Zarówno dane z Polski, Węgier, jak i z Wielkiej Brytanii pokazują, że już w wieku przedszkolnym większość dzieci korzysta ze smartfonów i tabletów, często codziennie.
– W badaniu z udziałem ponad 600 rodziców zidentyfikowano pięć czynników wpływających na czas ekranowy: częstotliwość podawania urządzeń przez rodziców, wiek dziecka, temperament, różnice w ocenach matek i ojców oraz wielkość gospodarstwa domowego. Najsilniejszym predyktorem okazała się decyzja rodziców – im częściej dawali dzieciom urządzenie, tym dłuższy był czas korzystania z niego – powiedział prof. Attila Szabo i dodał, że dzieci w wieku przedszkolnym nie kontrolują impulsów i dlatego to rodzice ponoszą pełną odpowiedzialność za ograniczanie dostępu do ekranów.
Podkreślił również, że potrzebna jest profilaktyka i dalsze badania nad wpływem nowych technologii na rozwój mózgu dzieci.
Dr Soo-Young Bhang, psychiatra dzieci i młodzieży ze Szpitala Uniwersyteckiego Nowon Eulji w Seulu przedstawiła z kolei wyniki badań podłużnych nad ryzykiem zaburzeń związanych z grami internetowymi (IGD) u dzieci. Powiedziała, że IGD jest formalnie uznawane za diagnozę w ICD-11, definiuje się je jako powtarzające się i uporczywe granie online, które powoduje znaczny stres lub upośledzenie.
– Kluczowe objawy obejmują utratę kontroli nad grami, kontynuowanie gry pomimo negatywnych konsekwencji oraz przedkładanie grania nad codzienne czynności, szkolne obowiązki lub relacje – mówiła.
Zdaniem dr Bhang kluczowymi czynnikami ryzyka okazały się: bardzo wczesny kontakt z komputerem (przed 2. rokiem życia), brak nadzoru dorosłych, długi czas korzystania z urządzenia w weekendy oraz m.in. rzadsze wspólne posiłki.
Jak uchronić dziecko?
Podczas konferencji padło kilka prostych wskazówek, jak można uchronić własne dziecko przed szkodami problemowego korzystania z urządzeń mobilnych i internetu. Wymieniono między innymi:
- określenie czasu spędzanego przed ekranem urządzenia,
- ustalenie, kiedy i gdzie można korzystać z urządzeń,
- ustalenie, jakie treści są dozwolone.
– W wieku przedszkolnym bardzo ważne jest towarzyszenie dziecku w poznawaniu cyberświata, wspólne oglądanie bajek czy innych treści dostosowanych do wieku dziecka po to, by móc skomentować to co dzieje się na ekranie, odpowiedzieć na pytania dziecka a w końcu uczyć go krytycznego myślenia. Niezawodne jest też zachęcanie do aktywności fizycznej, organizowanie wspólnych zabaw na świeżym powietrzu i spędzanie razem czasu – powiedziała szefowa Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom.
źródło: PAP MediaRoom, opracowanie: Agata Drynko