fot. depositphotos.com
Logotypy to niezbędny element obrotu handlowego. Stosowane jako wyróżniki i identyfikatory dla firm, pozwalają odróżnić produkty i usługi jednego przedsiębiorstwa od drugiego. Z tego względu są niezwykle istotne biznesowo – w końcu to one umożliwiają komunikację przedsiębiorcy z klientami. Jak sporządzić umowę o przeniesienie prawa do logotypu? Czego nie powinno w niej zabraknąć?
Czy logotyp jest utworem?
Tak – logotyp, w skrócie określany jako logo, to graficzna interpretacja jakiejś nazwy. Jest jej wyobrażeniem, którego rolą jest identyfikowanie dóbr lub usług oraz odróżnienie ich od konkurencji. Logotypy są stosowane w celu oznaczania firm. Działają jako brandy, wokół których następnie budowana jest świadomość odbiorców.
Przedsiębiorcy bardzo rzadko tworzą swoje logotypy. Zazwyczaj korzystają z pomocy doświadczonych specjalistów – agencji interaktywnych lub grafików freelancerów, którzy posiadają artystyczne wyczucie i znajomość oprogramowania graficznego. Takie osoby potrafią skutecznie połączyć grafikę ze specyfiką konkretnej działalności.
Warto pamiętać, że tak stworzone dzieło jest utworem na gruncie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Według art. 1 ust. 1 ustawy, utwór to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze ustalony w jakiejkolwiek postaci niezależnie od wyobrażenia i sposobu wyrażenia. Doktryna przyjmuje, że wytwór staje się utworem, gdy spełnia jednocześnie poniższe przesłanki:
Poznaj Cropink – szybko i prosto twórz reklamy produktowe. Uwolnij Twoją kreatywność
- Jest rezultatem działań człowieka (nie będzie więc utworem obraz wygenerowany przez algorytm stosujący metodę randomizowania, losowego dobierania kształtów i kolorów);
- Wyróżnia się indywidualnym charakterem (nie może być jedynie kopią już istniejących wzorów, musi pojawić się w nim element nowości);
- Konieczne jest ustalenie utworu, czyli jego uzewnętrznienie w taki sposób, aby mogła się z nim zapoznać minimum jedna osoba trzecia.
Utwór jest chroniony prawnie niezależnie od tego, czy został ukończony. Dlatego pierwszy szkic logotypu jest tak samo zabezpieczony, jak jego ostateczna, zaakceptowana przez zleceniodawcę wersja.
Słuchaj podcastu NowyMarketing
Logotypy sporządzane na zamówienie wymagają odpowiedniego sformułowania zapisów umowy o przeniesienie praw autorskich. W innym przypadku prawa, które przysługują twórcy, nie zostaną skutecznie przeniesione na przedsiębiorcę, a to z kolei stwarza ryzyko naruszenia cudzych uprawnień(!). Co powinna zawierać taka umowa?
Podstawowe elementy umowy o przeniesienie praw autorskich do logotypu
Zgodnie z przepisami prawa (art. 53 ustawy o prawie autorskim) umowa przeniesienia praw autorskich powinna być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Jednocześnie nie jest ona tym samym, co licencja.
W przypadku umowy o przeniesienie praw, skutek rozporządzający jest z reguły nieodwołalny (wyjątek stanowią umowy z warunkowym zwrotnym przeniesieniem praw), z kolei twórca bezpowrotnie traci prawo do utworu.
Za to licencji udziela się zazwyczaj terminowo. Po wygaśnięciu umowy licencyjnej wciąż jedynym podmiotem uprawnionym do posługiwania się utworem jest twórca. Licencja może mieć charakter wyłączny lub niewyłączny, za to przeniesienie praw wyklucza możliwość ich zduplikowania i znacznie bardziej przypomina sprzedaż. Twórca oddaje więc prawa do utworu w zamian za wynagrodzenie.
Co więcej, wprowadzenie do umowy tylko krótkiej wzmianki o przeniesieniu praw autorskich zdecydowanie nie jest należytą formą ochrony żadnej ze stron. Z tego względu lepiej skorzystać z pomocy podmiotów, których specjalizacją jest prawo autorskie. Brzmienie umowy o przeniesienie praw autorskich do logotypu jest w ogromnym stopniu zależny od indywidualnych ustaleń między stronami. Co powinno pojawić się w takiej umowie?
Wskazanie stron umowy
Strony tego rodzaju kontraktu to twórca (podmiot, który stworzył logotyp) oraz zamawiający (podmiot zlecający wykonanie pracy). Funkcję wykonawcy i zamawiającego może pełnić każdy podmiot prawa cywilnego, czyli:
- osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej;
- indywidualni przedsiębiorcy wpisani do CEIDG;
- spółki prawa handlowego (osobowe i kapitałowe);
- stowarzyszenia i fundacje.
Osoby fizyczne podają swoje imię, nazwisko, adres zamieszkania, numer PESEL lub inny identyfikator tożsamości oraz numer i serię dowodu osobistego. Jednoosobowi przedsiębiorcy muszą z kolei uwzględnić także nazwę firmy i załączyć do umowy wydruk z CEIDG.
W przypadku spółek konieczne jest wskazanie nazwy i siedziby, numeru KRS i NIP (razem z wydrukiem z rejestru jako załącznik), sądu rejestrowego, a także osób uprawnionych do jej reprezentacji. Spółki kapitałowe podają dodatkowo kapitał zakładowy.
Określenie przedmiotu umowy przenoszącej prawa autorskie
Jako przedmiot umowy wskazuje się utwór rozumiany tutaj jako logotyp. Aby uniknąć nieporozumień w tej kwestii, warto załączyć do umowy na płycie lub dysku FLASH odwzorowanie logotypu wraz z każdą jego wersją (jeśli jest ich więcej niż jedna).
W celu doprecyzowania strony mogą podać także:
- datę dostarczenia utworu zamawiającego;
- cechy charakterystyczne utworu (np. rozdzielczość, kodowanie barw);
- sposób dostarczenia utworu (np. mailowo, na dysk wirtualny, na nośniku fizycznym).
Precyzyjne opisanie utworów jest niezwykle ważne wtedy, gdy zamówienie obejmuje ich wiele. Określając, które z nich są objęte umową, łatwiej jest bronić swój interes w razie ewentualnego sporu sądowego.
Oświadczenia i zobowiązania po stronie twórcy
Oświadczenia twórcy to zapewnienie, że wykonany utwór jest wolny od jakichkolwiek obciążeń, nie narusza praw osób trzecich, z kolei wykonawca posiada pełne prawa majątkowe i osobiste względem utworu. Dzięki temu zamawiający chroni swój interes w przypadku zgłoszenia roszczeń przez inne podmioty.
Umowa może zawierać też zobowiązanie twórcy do zwolnienia zamawiającego z odpowiedzialności wynikającej z naruszenia praw osób trzecich, czy pokrycia kosztów służących celowej ochronie prawnej.
Co istotne, umowa o przeniesienie praw autorskich odnosi się wyłącznie do praw autorskich majątkowych przysługujących twórcy. Jeśli chcemy uchronić się przed wykonywaniem przez wykonawcę praw osobistych, np. żądania zachowania treści i formy lub oznaczania autorstwa, należy przewidzieć w umowie klauzulę niewykonywania praw autorskich osobistych przez twórcę.
Jeśli twórca podczas projektowania logotypu posłużył się elementami, do których mają prawa osoby trzecie (np. czcionki, zdjęcia), warto, aby złożył zapewnienie, że ma do nich licencje, które umożliwiają dalsze rozpowszechnianie wskazanych elementów. Poza tym dobrze jest dodać te licencje do umowy w charakterze załączników.
Za to gdy doszło do przeniesienia praw z osoby trzeciej na wykonawcę, w umowie trzeba zamieścić oświadczenie osoby trzeciej o niewykonywaniu przysługujących jej praw autorskich osobistych.
Pola eksploatacji do korzystania z utworu
Umowa przeniesienia praw autorskich musi regulować także tzw. pola eksploatacji. Są to sposoby, w jakie zamawiający może wykorzystywać stworzony logotyp. Pola eksploatacji opisujemy w sposób możliwie najbardziej szczegółowy, odnosząc się do specyfiki współpracy i branży. Dlatego zamiast pisać o zwielokrotnianiu utwory techniką cyfrową, lepiej wskazać, że np. logotyp ma znaleźć się na konkretnej stronie internetowej czy na określonych produktach.
Pola eksploatacji nie mogą być wskazywane zbiorczo, odwołując się aktualnego stanu wiedzy i techniki, czy też wskazać, że umowa obejmuje również pola eksploatacji nieznane w chwili podpisania umowy.
Artykuł 50 ustawy o prawie autorskim wskazuje tylko przykłady obszarów eksploatacji, które dotyczą:
- utrwalania i zwielokrotniania utworu;
- obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utrwalono utwór;
- rozpowszechniania utworu.
Twórca powinien zadbać o to, aby sprecyzować pola eksploatacji w sposób jak najbardziej wąski. Za to zamawiający zazwyczaj dąży do tego, aby uzyskać jak największy zakres praw do logotypu.
Zakres terytorialny umowy
Zakres terytorialny, na którym obowiązuje umowa, wskazuje po prostu obszar geograficzny, na którym zamawiający może umieszczać logotyp. Zgodnie z polskim prawem, bez dodatkowych, odrębnych zastrzeżeń licencjobiorca może korzystać z utworu na terenie calego kraju, w którym znajduje się jego siedziba.
Jeśli logotyp będzie stosowany w obrocie międzynarodowym, w umowie trzeba wskazać brak ograniczeń terytorialnych lub wymienić obszary, na których używanie znaku graficznego jest dopuszczalne.
Wynagrodzenie za przeniesienie praw autorskich do logo
W polskiej ustawie o prawie autorskim znajdziemy domniemanie odpłatności przeniesienia praw autorskich. Przeciwne zastrzeżenie musi zostać uwzględnione w umowie. Mimo to strony mogą dowolnie kształtować warunki wynagrodzenia. Najczęściej stosowane modele płatności to:
- jednorazowo;
- zaliczkowo (zadatkowo);
- prowizyjnie od sprzedaży (np. ilości towarów oznaczonych logotypem).
Wszystkie pola eksploatacji mogą mieć przypisane osobne wynagrodzenie. Zazwyczaj jednak strony wolą zamieścić w umowie zastrzeżenie, że wypłacane wykonawcy wynagrodzenie brutto pokryje wszystkie pola eksploatacji przewidziane umową.
Co jeszcze ma znaczenie przy podpisywaniu umowy o przeniesieniu praw autorskich?
Strony mogą ustalić również, w którym momencie dojdzie do przeniesienia praw, czyli:
- z chwilą przekazania utworu – model chroni zamawiającego;
- z momentem zapłaty wynagrodzenia albo akceptacji projektu graficznego – model chroni wykonawcę;
- bezpośrednio z chwilą zawarcia umowy – najczęściej stosowane rozwiązanie, niekoniecznie optymalne z biznesowego punktu widzenia;
- z chwilą spełnienia się określonego w umowie warunku, np. otrzymania przez zamawiającego dotacji na rozwój działalności.
Ustalenie czasu przejścia prawa do logotypu jest o tyle ważne, że z tym momentem aktualizują się też prawa i obowiązki stron wynikłe z umowy.
Jeżeli zamawiający zamierza w przyszłości dokonywać adaptacji logotypu do zmiennych założeń biznesowych oraz wizji marki (np. producenci samochodów zmieniają logo co kilka lat), powinien zadbać także o przeniesienie prawa do rozporządzania i korzystania z opracowań utworu, czyli tzw. praw zależnych. Bez tego rodzaju zastrzeżenia zamawiający każdorazowo musi uzyskiwać zgodę twórcy na posługiwanie się utworem zależnym.
Inaczej sytuacja wygląda wtedy, gdy dochodzi do stworzenia logotypu, który jest całkowicie nowy i nie nawiązuje w żaden sposób do grafiki używanej wcześniej.
Logotyp można zarejestrować jako znak towarowy
Inną kwestią, którą powinien rozważyć każdy przedsiębiorca, jest rejestracja logotypu jako znaku towarowego. Taka forma ochrony, przyznawana na 10 lat przez urząd patentowy, może być odnawiana nieskończoną liczbę razy. Główne zalety płynące z zastrzeżenia znaku, to:
- wyłączne prawo do oznaczania dóbr lub usług danym logotypem;
- uzyskanie świadectwa ochronnego, które stanowi silny dowód w przypadku sporu sądowego;
- możliwość zarabiania na znaku towarowym (np. w ramach umowy licencji, sprzedaży);
- możliwość dochodzenia ochrony przeciwko próbom zarejestrowania analogicznego lub podobnego znaku towarowego przez konkurencję.
Logotypy są wykorzystywane przez ogromną liczbę przedsiębiorców. Niestety nie każdy z nich ma świadomość, jak istotną kwestią jest uregulowanie praw autorskich do grafiki. Odpowiednio zaprojektowana umowa pozwoli zabezpieczyć integralność biznesu i uniknąć problemów wynikających z ewentualnego sporu z autorem projektu graficznego.